„Historia ju-jitsu zaczyna się …” , wielu uczestników, adeptów, studentów a nawet mistrzów dalekowschodnich sztuk walki życzyło by sobie jasnej i konkretnej odpowiedzi na pytanie kiedy ,gdzie i w jaki sposób powstała owa ”miękka sztuka” , jak tłumaczy się jej nazwę (jū –miękkość, łagodność, elastyczność , jutsu – sztuka,technika, metoda) . Sztuki walki i samoobrony jako takiej powstawały w starożytności w różnych miejscach naszego globu, w różnym czasie i kulturze, np: pankration, grecka sztuka walki na pięści połączona z zapasami, w starożytnym Rzymie w formie niezwykle brutalnej walki gladiatorów, Kalaripayatt(Indie), Egipcie , Filipinach (Arnis i Escrima) ,Capoeira (Brazylia) czy w średniowiecznej Europie, nietaktem byłoby nie wspomnieć o ”samurajach” Europy , czyli polskiej jeździe zaciężnej, zwanej Husarią, niepokonanej przez 125 lat(prawdopodobnie najskuteczniejsza formacja bojowa w historii ludzkości). Skoro padło już słowo ”samuraj”, to może ono stanowić pewien punkt odniesienia dla miejsca ju-jitsu w historii Japonii (Nihon) , samurajowie bowiem, jako kasta ówczesnych rycerzy ,bezwzględnie posłusznych swoim panom – Shogun (shōgun), poświęcali całe swoje życie na doskonaleniu sztuk władania bronią typu łuk(kyu-jitsu), włócznią (yari) , czy mieczem (iaido , saya-no-uchi) , wszystko to pod nazwą bu-jutsu , ale także ćwiczyli walki bez użycia broni , gołymi rękoma, stosując systemy rzutów (nage) , dźwigni (kansetsu) i uderzeń (uchi, atemi), stanowiących podwaliny późniejszego ju-jitsu, a występujących pod różnymi nazwami, takimi jak yawara, koshi-no-mawari, kempo, hakuda, shubaku, wa-jitsu. Klany samurajów kształtowały się około VII i VIII wieku, pierwsze szkoły (ryuha) ju-jitsu jako takie powstawały na początku XVI wieku, a jako jedną z pierwszych, a obecnie najstarszą działającą szkołę ju-jitsu uważa się założoną w 1532 roku przez Takenouchi Nakatsukasa taifu Hisamori -Takenouchi Ryu. Historycy i badacze dziejów ju-jitsu nie są w stanie jednoznacznie wykazać i udowodnić pochodzenie tej wszechstronnej i jakże doskonałej w swej formie sztuki , dlatego też warto zapoznać się z różnymi opracowaniami, badaniami, opiniami, w celu poznania chociaż tych faktów ,które dyskusji i spekulacjom nie podlegają, ale zanim to, kilka hipotez i ciekawostek. Najstarsze datowane zapiski o sztukach walki wręcz w Japonii pochodzą z kroniki Nihon-Shoki ( próba sił), w której opisuje się turniej Chikara-Kurabe, (próba sił) z roku 230 p.n.e. w gdzie walkę stoczyli w obecności cesarza Sujin między innymi Nomi-no-Sukune i Taima-no-Kuchaya, pojedynek zwyciężył Nomi-no-Sukune łamiąc przeciwnikowi żebro kopnięciem, co spowodowało poddanie rywala, ale w walce stosowano także chwyty (kumi). Wydarzenie to uważa się jako początek sumo i Yawara, które to wielu badaczy przyjmuje jako pierwotne formy ju jitsu. Jedną z teorii próbującą wyjaśnić pochodzenie ju-jitsu jest teza, że początki wzięło ono z Okinawskiej sztuki walki Kobudo, w której używano broni typu bo (kij drewniany o różnej długości ,zazwyczaj do 180 cm.), tonfa ( drewniany uchwyt służący do napędzania kamienia młyńskiego), nunchaku( prawdopodobnie cep do młócenia ryżu, ale istnieją inne teorie na temat nunchaku), mieszkańcy Okinawy bowiem w okresie kiedy wyspy Japońskie były nękane walkami klanów samurajów , zmuszeni byli poniekąd zaadaptować przedmioty codziennego użytku, a najlepiej nadawały się narzędzia rolnicze, do walki z samurajami odzianymi w zbroje żelazne i broń kutą, powodem używania przez Okinawczyków broni głównie z drewna prawdopodobnie był cesarski zakaz używania broni metalowej ,kiedy to wyspy Ryukyu znalazły się pod okupacją klanu Shimazu, ale istnieje również pogląd, że przyczyną tego była ubogość Okinawy w rudę żelaza, co wymuszało wytwarzanie przedmiotów i narzędzi z innych niż żelazo materiałów, głównie z drewna właśnie. Niektórzy znawcy tematu twierdzą, że Kobudo powstało z połączenia chińskich stylów walki ( wpływ kultury chińskiej na wyspy japońskie) z okinawskim To-De. Inną hipotezą o historii ju-jitsu jest teza, że w roku 526 (ale różne źródła podają daty, 475, 516 lub nawet 470r.) mnich buddyjski Bodhidharma po przybyciu do Chin, odwiedzinach cesarskiego dworu i cesarza Wu- Di, udał się do prowincji Henan, do klasztoru Szaolin, nie został jednak do niego wpuszczony, zamieszkał więc w jaskini niedaleko klasztoru i przez 9 lat oddawał się w niej medytacji, co zrobiło ogromne wrażenie i wzbudziło szacunek u mnichów Szaolin, którzy w końcu pozwolili mu przekroczyć bramy klasztoru. Bodhidharma stwierdził że, mnisi są ”senni” i postanowił wprowadzić ćwiczenia ruchowe dla tychże, aby ich nieco ”ożywić”, ćwiczenia z czasem były rozwijane i z nich narodziło się Wushu (dzisiejsze Kung-Fu, które także z czasem ewoluowało w różne style ), twierdzi się, że ćwiczenia które stosował mnich były efektem spotkań na swojej długiej drodze wędrowca różnych rzezimieszków, przed którymi niejednokrotnie musiał się bronić, a nawet odpierać ataki dzikich zwierząt. Stąd teoria, że to właśnie z klasztoru Szaolin, gdzie rezydował Bodhidharma, dodając z czasem do ćwiczeń ruchowych metody oddychania zaczerpnięte z Yogi, (tworząc w ten sposób Shaolinchan fa , jap. Shorinji Kenpo), wywodzi się system nazywany Shinjutsu Karate. Kolejnym wątkiem próbującym wykazać Chińskie korzenie ju-jitsu jest opowieść o chińskim mnichu Chen Yuan Ping (jap. Chin Gempin), który to przybył do Japonii około roku 1619, przyjął obywatelstwo japońskie i zamieszkał w Edo (dzisiejsze Tokio), był człowiekiem doskonale i wszechstronnie wykształconym, przez co stał się nauczycielem synów Shoguna. Legenda głosi, że podczas którejś z wędrówek z pałacu do świątyni, mnich wraz z zawsze towarzysząca mu eskortą złożoną z samurajów zostali zaatakowani przez bandytów, samurajowie dzielnie walczyli z atakującymi, ale liczebność wrogów była tak duża, że nie byli w stanie pokonać wszystkich, wtedy to według relacji do walki włączył się Chen Yuan Ping, niepozorny mnich bez większego wysiłku pokonał kilku agresorów, co zrobiło ogromne wrażenie na ochraniających go wojownikach, którzy poprosili później mistrza o to, aby ich uczył walki wręcz. Zakończywszy nauki u mnicha samurajowie rozeszli się i założyli trzy szkoły ju-jitsu: Isogai-Ryu, Miura-Ryu i Fukuno-Ryu, które nauczały każda z nich innego stylu. Jeszcze inna koncepcja dziejów ju-jitsu mówi o wspomnianym już Takenouchi Hisamori, urodzonym około 1500 roku, w prowincji Mimasaka, który to podobno w roku 1532 rozpoczął medytację w świątyni Sannomiya. Legenda mówi, że oddawał się on tam nie tylko medytacji, lecz również pewnym ćwiczeniom zmierzającym do przeżyć mistycznych, polegających na uderzaniu drewnianym mieczem w nieruchomy obiekt. Po kilku dniach i nocach nieustannego i wyczerpującego uderzania Takenouchi stracił przytomność i zasnął z głową przytuloną do miecza. We śnie według podania ukazał mu się stary mnich zwany Yamabushi, który wybrał drogę życia w ascezie, w górach, daleko od ludzi i codziennych problemów. W wyniku spotkania we śnie owego mnicha Takenouchi opracował system nazwany Kogusoku, czyli pięć sposobów na obezwładnienie przeciwnika bez użycia broni, uderzeniem, rzutem, wykręceniem, unieruchomieniem i duszeniem ( w 1532 założył szkołę Takenouchi-Ryu działającą do dziś). Istnieje także w historiografii Ju Jitsu teoria mówiąca o pewnym japońskim lekarzu i filozofie, pochodzącym z Nagasaki, a nazywającym się Akayama Shirobei Yoshitoki, który to studiował w Chinach, i tam także uczył się akupunktury, a także walki zwanej hakudo. Po powrocie do Japonii Akayama założył szkołę w której uczył trzechstylów walki wręcz, ale po czterech latach zaprzestał nauczania, pomimo ogromnej wiedzy nauczyciela uczniowie szybko nudzili się monotonnym powtarzaniem ćwiczeń i technik. Po zamknięciu szkoły Akayama udał się do świątyni Temmangu w Tsukushi, aby tam oddać się medytacji. Pewnego dnia spadł obfity śnieg, którego ciężar połamał gałęzie wielu drzew, ale filozof zauważył, że nie zdołał złamać gałęzi wierzby, ponieważ drzewo było elastyczne, ”miękkie”, gałęzie pod ciężarem wyginały się, ale nie dawały złamać, wtedy Akayamę olśniła myśl, aby zjawisko owe zastosować w walce, aby wykorzystać siłę przeciwnika pozornie poddając mu się (ustąp , aby zwyciężyć, lub ” ju yoku seigo” – miękkie dobrze włada twardym), uczynił więc tę zasadę podstawą systemu walki, i w 1632 roku założył własną szkołę Yoshin-Ryu, uważaną obecnie za ”matkę” wszystkich szkół ju-jitsu. Działo się to w okresie panowania szogunatu Tokugawa, kiedy to powstało najwięcej szkół ju-jitsu, w których samurajowie doskonalili swoje umiejętności. Po tym okresie, zwanym Edo, odsunięciu ostatniego szoguna Yoshinobu Tokugawa od władzy w 1867 roku, i przejęciu pełni władzy przez cesarza Mutsuhito następuje zmiana ustroju Japonii. W 1868 roku Cesarz Mutsuhito przeprowadza reformy w kraju, znosi między innymi struktury feudalne, przejmuje lenna od samurajów wypłacając im rekompensaty pieniężne , i pomimo wielu protestów znosi tytuły samurajskie (szlacheckie), aby w 1871 ostatecznie zlikwidować oficjalnie warstwę samurajów, tak kończy się kilkusetletni etos rycerski wojowników starej Japonii. Ju-jitsu w konfrontacji z kulturą europejską staje się coraz mniej potrzebne zwykłym Japończykom, którzy chętniej grają w krykieta, niż trenują sztuki walki, co z czasem zauważa urodzony w 1860 roku Jigorō Kanō. Kano doskonale wykształcony (profesor, późniejszy minister) potomek samurajów, postanawia zmodernizować nieco ju-jitsu i dostosować do wymogów obecnie panujących w jego kraju, w 1882r zakłada własną szkołę Kōdōkan. Z czasem usuwa z systemu walki elementy niebezpieczne, zagrażające życiu i zdrowiu, ustala zasady typowe dla rywalizacji sportowej, takie jak punktacja, liczenie czasu, i w ten sposób powstaje Judo, które to dzięki staraniom Jigoro Kano (długo po jego śmierci, (Kano zmarł w 1938 r.) staje się dyscypliną olimpijską w 1964 roku. To dzięki ogromnemu zaangażowaniu Jigoro Kano oraz jego uczniów, ju-jitsu, i jego sportowa wersja – judo trafiają i zdobywają popularność Europie pod koniec XIX wieku, do roku 1952 judo trenowało ponad 6 mln. ludzi w ponad 30 krajach na świecie. W Polsce pierwsze wzmianki o ju-jitsu pochodzą z wydanej w Krakowie w 1904r książki “Współczesna Japonia” autorstwa Gustave’a Weulersse, a także “Źródło zdrowia, siły i zręczności” Zygmunta Kłośnika wydana we Lwowie w 1907 roku, oraz “Japoński system fizycznego trenowania ciała dla młodzieży” Wojciecha Szukiewicza–Warszawa 1908 rok. Na koniec należy wspomnieć wielkiego mistrza i propagatora ju-jitsu w Polsce, dr Krzysztofa Kondratowicza, ur. 16 października 1928 roku w Łucku na Wołyniu, autora kilkunastu książek i setek opracowań o tematyce ju-jitsu i samoobrony (opracowywał wojskowe techniki walki oparte o ju-jitsu i judo) Dowodem uznania najwyższych umiejętności na skalę światową był certyfikat nadany przez przez międzynarodowe stowarzyszenie służb specjalnych (Interpol Internationale Bodyguard Association), on także jako pierwszy w Polsce uzyskał 10 Dan i tytuł Soke Dai Kaiden (30 maja 1999 rok.). W uznaniu Jego zasług Zarząd Polskiej Akademii Jiu-Jitsu uchwałą z dnia 26 maja 2001 roku nadał płk dr Krzysztofowi Kondratowiczowi najwyższą godność KANCHO (KAI-CHO) polskiego ju-jitsu. Wielki Mistrz Soke Menkyo Kaiden prof. dr. płk.Krzysztof Kondratowicz zmarł 03.10.2010 r. Polski Związek Judo powstał w 1957r. i działalnością swą obejmował także ju-jitsu, a w marcu 1983 roku Europejska Unia Ju Jutsu uhonorowała polskie ju –jitsu nadając 4 dan mistrzowi Andrzejowi Trepte, 2 dan dla Jan Etmajer oraz 2 dan dla mistrza Eugeniusz Sikora. 18 maja 1985r. została powołana Krajowa Rada Instruktorów Sztuki Walki Jujutsu, 23 kwietnia 1988 r. utworzono Polskie Centrum Jujutsu, 7 kwietnia 1990 powstaje Polska Akademia Ju-Jitsu, Polska Federacja Ju Jitsu (22 czerwca 1990), oraz inne ośrodki i organizacje skupiające pasjonatów Ju-Jitsu .
Piotr Żaczek